Revolucioni vazhdon

Të shumtë janë ata që kanë një mendim për politikën, sidomos për komunizmin, veçanërisht në Shqipëri. Për arsye që dihen. Po t'u merrje mendimin, shumica dërrmuese, padyshim, që do të të shpreheshin se komunizmi është një sistem diktatorial, totalitar i drejtuar nga një grup i vogël njerëzish, që shtyp popullin, mbyt krijimtarinë e iniciativën individuale dhe krijon varfëri. Ndërsa një pakicë do të shpreheshin se komunizmi është një utopi, një sistem ideal që nuk mund të gjejë asnjëherë aplikim sepse në thelbin e njerëzimit qëndron makutëria dhe lakmia. Pra, për disa komunizmi është mishërimi i të keqes mbi tokë, për shkak të ngjarjeve historike, ndërsa për të tjerë komunizmi është aq i përkryer saqë nuk mund të zbatohet asnjëherë.

Po a janë të vërteta këto përkufizime? Ose, më saktë, a janë të plota? Le të bëjmë një analizë historiko-politike të shkurtër e të shohim në vija të përgjithshme se çfarë është në të vërtetë komunizmi, nga e ka prejardhjen dhe cila është e ardhmja e tij.

E majta politike dhe komunizmi

Komunizmi është fryt i mendimit dhe lëvizjeve politike të majta, të quajtura ndryshe edhe progresiste, pra që kërkojnë progresin e shoqërisë dhe shpërndarjen e pasurisë në mënyrë të barabartë tek të gjithë. Në opozitë me mendimin dhe lëvizjet politike të majta qëndron mendimi dhe lëvizjet politike të djathta, të quajtur ndryshe edhe konservatore, pra ata që kërkojnë ruajtjen (konservimin) e status-quo-së dhe mos ndryshimin e sistemit të qeverisjes, apo kthimin tek metodat e vjetra ku mbizotëron “më i forti” ose i thënë ndryshe "më i zoti". Në mes të këtyre qëndrojnë mendimi dhe lëvizjet politike social-demokrate, në thelb të të cilëve qëndron dëshira për të ruajtur balancën mes dy të parave. Seocial-demokratët kërkojnë të ruajnë sundimin e “më të fortit”, por duke e mbajtur atë nën kontrollin e shtetit dhe duke ofruar njëkohësisht lehtësira për shumicën. Kjo u vinte për shtat veçanërisht borgjezisë së re, e cila po pasurohej si rezultat i zhvillimit të industrisë dhe kishte nevojë për pushtet nga njëra anë e konsumatorë nga ana tjetër.

E majta politike u krijua si përgjigje ndaj konflikteve shoqërore që lindën me fillimin e epokës moderne (industrializimi) dhe përhapjes së iluminizmit në Europë. Kjo ishte periudha kur Europa pati një zhvillim shumë të madh të mendimit intelektual dhe grupet e ndryshme të interesit (kryesisht borgjezia e re industriale dhe shtresat e varfra) filluan të vënë në dyshim legjitimitetin dhe pushtetin ekskluziv të institucioneve shekullore absolutiste sunduese si kisha dhe mbreti, në favor të një qeverisjeje me bazë më të gjerë dhe mbi parime demokratike. Brezat e rinj filluan të arsyetojnë se pushteti nuk duhet të ishte më vetëm në duart e mbretit dhe kishës, por duhet të shpërndahej tek të gjitha shtresat e popullsisë, në mënyrë që të gjithë të kishin mundësi të mbronin interesat e tyre. Pra, thelbi i të majtës politike është transferimi i pushtetit nga duart e pakicës tek duart e shumicës me qëllim zhdukjen e shfrytëzimit dhe pabarazisë ekonomike e sociale. Kjo është premisa bazë e çdo rryme sociale e politike të majtë. Barazi për të gjithë. Pa klasa shoqërore, pa ndasi, pa diskriminim.

E majta politike ka nxjerrë si produktin e vet filozofik më të spikatur “flamur mbajtës” ideologjinë komuniste, një tërësi mendimesh e idesh ku bashkohen dhe shprehen të gjitha aspiratat, përfytyrimet dhe parashikimet e mendimit politik të majtë për ndërtimin e shoqërisë së të ardhmes. Në formën e saj përfundimtare ideologjia komuniste parashikon dhe i bën jehonë një shoqërie njerëzore pa shtet, pa polici, pa klasa, pa ekonomi, ku njerëzit nuk shfrytëzohen por punojnë me vullnet të plot dhe janë tërësisht të barabartë.

Ndryshe nga ç'mendojnë shumë njerëz, komunizmi nuk është as sistem ekonomik, as politik, as regjim sundues, e as ndonjë gjë tjetër me formë konkrete e ushtrimit të pushtetit. Komunizmi është një qëllim, një udhërrëfyes drejt së ardhmes, një fanar që na udhëheq drejt rrugës së zhvillimit e progresit.

Faza e parë - përmbysja e sistemit

Duke u mbështetur tek parimet e komunizmit dhe aspirata për barazi, shtresat e ndryshme shoqërore në vende të ndryshme të Europës e të botës u ngritën në revolta kundër klasës sunduese e shfrytëzuese për t'a përmbysur atë dhe sistemin mbi të cilin funksiononte dhe i cili e legjitimonte (lufta e klasave). Këto ngjarje kanë marrë në histori emërtimin "revolucione". E tillë ishte Lufta e tre Mbreterive në ishujt Britanikë në vitet 1639-1653, gjatë të cilit pushteti absolut i mbretit do të zëvendësohej me monarkinë konstitucionale dhe sistemin parlamentar që funksionon edhe sot. E tillë ishte e ashtuquajtura “ngjarja e Edrenesë” në perandorinë osmane, në vitin 1703, gjatë së cilës jeniçerët ia hoqën Sulltanit të drejtën e pushtetit absolut duke decentralizuar pushtetin mbi Divanin (qeverinë). I tillë ishte revolucioni amerikan i viteve 1775-1783 dhe lufta për pavarësi nga kurora britanike, si rezultat i të cilit u formua shteti i parë që bazohej tërësisht mbi parimet iluministe të konstitucionalizmit dhe demokracisë liberale. I tillë ishte revolucioni francez i vitit 1789, gjatë të cilit u përmbys institucioni i mbretit  në favor të republikës parlamentare. Të tilla ishin revolucionet në shtetet italike të vitit 1848, ngjarje që do të shpinin drejt formimit të Republikës Italiane. I tillë ishte revolucioni Xhonturk në Perandorinë Osmane në vitin 1908, si rezultat i të cilit u rivendos kushtetua dhe u rithirr parlamenti. I tillë është revolucioni rus i vitit 1917, gjatë të cilit monarkia u zëvendësua me diktaturën e proletariatit. I tillë ishte revolucioni gjerman i viteve 1918-1919, gjatë të cilit monarkia konstitucionale federale u zëvendësua me republikën parlamentare. Të tilla kanë qenë të gjitha revolucionet shoqërore të vendeve më të vogla që pasuan në dekadat në vazhdim, përfshi edhe revolucionin shoqëror që u zhvillua në Shqipëri gjatë luftës së dytë botërore, ku pushteti kaloi nga duart e mbretit, feudalëve të mëdhenj e bajraktarëve, tek duart e komunistëve që vinin kryesisht nga shtresat e ulëta të popullsisë.

Edhe pse quhen “revolucione”, në të vërtetë përmbysja e sistemeve të vjetra është vetëm faza e parë e revolucionit. Kjo është faza e rebelimit, protestave dhe përleshjeve të përgjakshme mes atyre që kërkojnë ndryshimin dhe atyre që kërkojnë të ruajnë pushtetin e vjetër. Në të gjitha rastet që njeh historia, faza e parë e revolucionit ka qenë tejet e dhunshme dhe është shoqëruar me viktima të shumta. Klasat e vjetra nuk kanë pranuar kurrsesi të lëshojnë frerët e pushtetit e për këtë ata janë përballur me pasoja të rënda. Në Angli, derisa u përmbys monarkia absloute, përplasja e armatosur mes palëve kundërshtare vazhdoi gati një shekull. Në Francë e gjithë aristokracia shkoi nën gijotinë brenda pak muajve. Në Rusi familja e mbretit u ekzekutua në bodrumin e një vile, e kështu me radhë. Edhe në Shqipërinë e vogël revolucioni shoqëror u zhvillua në kushtet e luftës së dytë botërore, me përplasje të armatosur midis forcave partizane dhe atyre balliste, zogiste e bajraktare, e cila përfundoi me shpartallimin e këtyre të fundit, dëbimin e një pjese nga vendi dhe nënshtrimin e pjesës tjetër.

Faza e dytë - spastrimi i mbetjeve

Revolucioni është një koncept shumë më i gjerë e më kompleks se sa thjeshtë përmbysja e një sistemi, apo e një klase sunduese. Që revolucioni të quhet i përfunduar duhet që, në radhë të parë, përmbysja të ndodhë në mendjet dhe zemrat e njerëzve. Duhet të përmbysen botëkuptimet dhe bindjet e vjetra, të ndryshojnë strukturat shoqërore, të ndryshohen dinamikat e marrëdhënieve njerëzore, të ndryshojnë ligjet, praktikat institucionale, sistemi ekonomik, lidhjet dhe interesat e vjetra, etj. Pra, përmbysja quhet revolucion vetëm kur është e plotë dhe e gjithanshme. Ky proces nuk mund të ndodhë brenda një periudhe të shkurtër apo edhe brenda jetëgjatësisë së një brezi të vetëm, por me faza. Duhet të kalojnë dekada, të krijohen dinamika të reja, të ndryshojnë kushtet politiko-ekonomike, etj.

Prandaj dhe, historikisht, përmbysjet e sistemeve të vjetra janë shoqëruar me diktatura të ashpra shtetërore. Këto diktatura e regjime diktatoriale nuk janë pjesë e ideologjisë komuniste. Ato janë faza e dytë e revolucionit. Ato janë pjesë e barrës së trashëguar nga e kaluara dhe lindin nga nevoja për t’i bërë ballë problematikave e konflikteve të shumta shoqërore e politike që shfaqen gjatë periudhës së tranzicionit, të cilat mund të shkaktohen nga injoranca, intoleranca dhe mungesa e fleksibilitetit dhe mund të nxiten edhe nga grupe të ndryshme interesi siç mund të jenë p.sh., grupet konservatore, të pakënaqurit, skeptikët, të pavendosurit, ndërhyrjet e jashtme e shumë e shumë të tjerë. Secili nga këta faktorë ka potencialin që ta kthejë të gjithë situatën mbrapsht dhe të zhbëjë revolucionin. Zhbërja e revolucionit quhet kundërrevolucion dhe është një kërcënim real ndaj revolucionit. I tillë ishte, p.sh, rasti i kundërrevolucionit që organizoi Zogu, në bashkëpunim me forcat konservatore të shoqërisë shqiptare dhe me ndihmën e ushtrisë jugosllave, të cilat hodhën qeverinë e Fan Nolit dhe sistemin demokratik parlamentar në favor të autoritarizmit.

Një gjë është të përmbysësh sistemin. Një gjë krejt tjetër është të ndërtosh sistemin e ri. Ideologjia komuniste, sidomos në fillimet e veta, promovonte qëllimin përfundimtar, destinacionin ku njerëzimi duhet të shkonte, por nuk ishte as hartë, as manual praktik përdorimi. Të majtët e kishin shumë të qartë që barazia dhe fundi i shfrytëzimit nuk mund të vinte pa përmbysjen e sistemit të vjetër. Por se si do të arrihej kjo barazi, këtë nuk mund ta dinte kush me siguri. Nuk kishte ekspertë. Nuk ekzistonin as shembujt të mëparshëm nga ku mund të nxirreshin mësime, as mekanizmat politikë e shoqërorë, as ligjet, as botëkuptimi i ri. Vetëm teori e hamendësime. P.sh. Marksi mendonte që komunizmi do të arrihej me një revolucion të përgjithshëm të proletariatit (punëtorëve) në të gjitha vendet dhe ky proces do të kërkonte shumë kohë. Lenini propozonte që duhej një parti politike pararojë (vangardiste) që do të udhëhiqte revolucionin dhe shoqërinë drejt socializmit e komunizmit nëpërmjet diktaturës së shtetit. Ndërsa Stalini i dha dërmën konceptit të demokracisë dhe sundoi me totalitarizëm të plotë. Figura të ndryshme ofruan zgjidhje të ndryshme për mënyrën se si duhej ndërtuar shoqëria komuniste. Por gjithësesi në kushtet e rrethanat specifike në të cilat ata jetuan.

Revolucioni nuk është një laborator ku bëhen eksperimente të kontrolluara. Nuk ka kthim mbrapsht kur bëhen gabime. Vetë jeta dhe shoqëria janë laboratori, ndërsa historia është eksperienca. Edhe pse revolucionarët kishin marrë frymëzim prej parimeve të komunizmit dhe luftuan për barazi, ata prapëseprapë ishin produkte të sistemit të vjetër dhe botëkuptimi i tyre ishte formuar pikërisht nën sistemin e vjetër, atë sistem që donin aq shumë ta rrëzonin. Një sistem ku shtypja dhe autoriteti përmes dhunës ishin normë. 

Lexo shkrimin me titull "Krime në emër të komunizmit"

E vërteta është që diktaturat e majta dhe regjimet totalitare, sidomos ato të quajtura komuniste, patën më shumë fokus luftën ndaj mbeturinave të së shkuarës dhe luftës së klasave se sa ndërtimin e të ardhmes. Ato vërtetë u ngritën nga njerëz që mbështesnin parimet e socializmit e komunizmit, por kjo nuk do të thotë se vetë regjimet ishin socialiste e komuniste. E shumta mund të thuhet që u ngritën mbi disa parime të socializmit e komunizmit, gjithmonë sipas botëkuptimit specifik (ndër mijëra të tillë) të njerëzve që i ngritën. Edhe në rastin e Shqipërisë, sfida më e madhe ishte përballja me shtresëzimin kulturor e shoqëror shekullor, e madje mijëra vjeçar të popullit shqiptar dhe numri më i madh i viktimave erdhi pikërisht si pasojë e kësaj përplasjeje.

Lexo shkrimin me titull "Si ta kuptojmë periudhën e diktaturës komuniste?"

Shoqëria komuniste

Ideologjia komuniste është e kundërta e shtetit diktatorial. Madje termi “diktaturë komuniste” e ka kundërshtinë brenda vetes, pra është një oksimoron. Diktatura nënkupton kontrollin total mbi shtetin dhe veprimtarinë e njerëzve. Komunizmi modern propagandon të kundërtën, mungesën absolute të shtetit dhe çfarëdo lloj forme autoriteti e sundimi të një pakice kundrejt shumicës.

Në një shoqëri të vërtetë komuniste nuk ka shtet, qeveri, institucione, gjykata e polici. Çdo individ është i ndërgjegjshëm për rolin e tij si pjesëtar i një të tëre, që funksionon më së miri, pa nevojën e një autoriteti qendror përgjegjëse për zbatimin e ligjit dhe ruajtjen e rendit.

Në një shoqëri të vërtetë komuniste nuk ka klasa e shfrytëzim. Të gjithë janë njësoj. Të gjithë japin kontributin e tyre dhe marrin të njëjtën përkrahje. Nuk ka njerëz më shumë të rëndësishëm dhe më pak të rëndësishëm. Të gjithë janë të barabartë.

Në një shoqëri të vërtetë komuniste nuk ka para. Nuk ekziston nevoja për të blerë e për të shitur gjëra sepse nuk ekziston nevoja për të shkëmbyer mallra. Çdo gjë është falas.

Në një shoqëri të vërtetë komuniste nuk ka skarcitet, që do të thotë se ka mjaftueshëm për t’i mbajtur të gjithë të lumtur. Ka bollëk ushqimesh, strehimi, shëndetësie, arsimi, etj. Nëse të nevojitet, atëherë mund ta kesh.

Në një shoqëri të vërtetë komuniste njerëzit punojnë sepse kanë dëshirë të punojnë dhe të kontribuojnë për veten e tyre dhe shoqërinë. Çdo njeri është i ndërgjegjshëm për atë që mund të bëjë dhe e bën sepse ashtu e ndjen, jo sepse duhet ta bëjë.

Por, - do të thotë dikush, - po sikur unë të dua një Ferrari apo një shtëpi në plazh? Kush do ma paguajë? Kush do sakrifikojë nga pasuria apo koha e vetë që unë të kem atë që dua? Në mënyrë që t’i përgjigjem kësaj pyetje nga këndvështrimi i ideologjisë komuniste, duhet që të analizojmë nevojën e njeriut për luks e pasuri e të shtrojmë këto pyetje: Për çfarë e do njeriu Ferrarin? Për adrenalinën? Për prestigjin? Për të tërhequr vëmendjen e gjinisë femërore? Për t'u ndjerë i plotësuar? Po sikur t’i kishte të gjitha këto falas: teknologjinë që e ndihmon të ndjejë emocione dhe adrenalinë sipas dëshirës; miq e shokë që e vlerësojnë dhe e respektojnë për atë që është; një partnere që të plotëson? A do të kishe njeri nevojë për Ferrari? Me shumë gjasa, jo. Do të ishte i plotësuar nga të gjitha aspektet. Kjo sepse Ferrari është simbol i pamjaftueshmërisë dhe kur nuk vuan prej saj, nuk ia ke nevojën as simboleve të saj.

Në Shqipërinë e monizmit nuk kishte Coca Cola dhe për këtë arsye Coca Cola ishte më shumë se sa thjeshtë një pije freskuese. Ajo ishte simbol i lirisë dhe demokracisë, diçka që shqiptarëve u mungonte. Sot që Coca Cola gjen në çdo qoshe, pija nuk është më simbol i lirisë e demokracisë, por i babëzisë korporative, obezitetit, diabetit dhe infarktit. Ose, le të marrim si shembull telefonat smartphone. Në periudhën që sapo kishte dalë në treg, iPhone ishe një mrekulli e teknologjisë. Të shihje dikë me smartphone në dorë të krijonte menjëherë një përshtypje të veçantë, për t'u patur zili. Ndërsa sot, pak njerëz do të entuziazmoheshin nga pamja e smartphone-it më të fundit në treg. Madje dikush do të thoshte se është një shpenzim i tepërt, i panevojshëm.

Imagjino, pra, një shoqëri ku njerëzit rriten dhe edukohen në mënyrë të tillë që nuk kanë nevojë për vanitete, ose për t'u ndjerë superiorë, apo për të shfrytëzuar të tjerët, nuk ndjejnë mëri dhe urrejtje, nuk kanë probleme të pazgjidhura, trauma apo nevojë për t’i zgjidhur punët e tyre me dhunë apo çdo veprim tjetër që prish harmoninë. Kjo do të ishte struktura një shoqërie të vërtetë komuniste, forma më e lartë e demokracisë.

Natyrisht, të gjitha këto tingëllojnë si fantazi e përralla kur i sheh nga këndvështrimi i shoqërisë së sotshme. “Utopi” është termi i preferuar nga shumica. Një gjë që nuk mund të arrihet kurrë. Madje, me gjithë këtë hidhni e lakmi që qarkullon vërdallë, kush ka kohë të hamendësojë për realitete hipotetike që duket sikur nuk kanë asnjë lidhje me jetën e përditshme!? 

Mirëpo, po ta mendojmë çështjen pak më gjerë, disi shkëputur nga veta e parë, dhe t’i analizojmë situatat nga një këndvështrim tjetër, atëherë do të shihnim se komunizmi është shumë më afër nga çmund të mendohet. Duke parë se si kanë ecur punët e njerëzimit në dekadat e fundit, veçanërisht mënyra se si teknologjia i ka dhënë formë jetës sonë shoqërore dhe kuptimit të demokracisë publike, komunizmi nuk është dhe aq i paimagjinueshëm. Ja, marrim si shembull zhvillimet shoqërore të kohëve të fundit, p.sh. “Cancel culture”.

Historia ka tendencën të përsëritet

Sot, si kurrë më parë, shumica ka pushtetin të rrëzojë njerëz dhe kompani të fuqishme thjeshte duke marrë pjesë me mospjesëmarrje. Pra, t’i bëjë “cancel” (anullim). Gjithçka që ata duhet të bëjnë është që të injorojnë në grup, me vetëdije të plotë, një individ apo një kompani të caktuar në mediat sociale dhe këto humbasin menjëherë pushtetin e tyre. Edhe pse në formë ende të papjekur mirë, ky është një hap i vogël drejt demokracisë dhe pika më e afërt drejt shoqërisë së vërtetë komuniste.

Cancel culture është, në një farë mënyrë, ekuivalenti modern i politikave të “fletë rrufeve” dhe “njollës në biografi” që ekzistuan gjatë diktaturës. Fletë rrufetë ishin një prakikë e importuar nga Kina ku çdo njeri që kishte një ankesë apo kritikë për sjelljen, qëndrimin apo veprimtarinë e një individi apo institucioni mund të shpallte një letër publike të quajtur “fletë rrufe” në një kënd të përshtatur apostafat për këtë punë dhe që mund të lexohej nga të gjithë. Shpallja e një letre të tillë me kritika e ngarkonte individin me turp publik.

Kur sistemi i vlerësimeve të bizneseve online filloi të popullarizohej, mua menjëherë mu kujtua praktika e fletë-rrufeve. Ironia e fatit, thashë me vete. Me ecurinë e internetit dhe të mediave sociale, ky fenomen u zhvillua edhe më tej. Madje, deri diku edhe terminologjia është e njëjtë. Është “muri publik”, janë “shpalljet publike” dhe është ngritur gjithë sistemi i ankesave dhe komenteve kundër çdokujt dhe çdo gjëje në mënyrë të menjëhershme për t'u lexuar nga çdokush. Tamam një fletë-rrufe.

Ne sot po e përjetojmë fenomenin në formën e tij më të zhvilluar. Madje nuk ka as nevojë për diktaturë, as për ideologji komuniste, e as për aparat shtetëror. Njerëzit marrin pjesë vullnetarisht në goditjen e figurave publike me qëllim turpërimin e tyre dhe zhbërjen e karrierave të tëra. Ishte pikërisht ky sistem që ndihmoi në nxitjen e revolucioneve politike, si p.sh, pranvera arabe apo protestat për hixhabin në Iran.

Ndërsa “njolla në biografi” ishte një tjetër praktikë shumë e përhapur në diktaturën komuniste. Nëse individi kishte lidhje familjare me njerëz të shpallur si armiq të shtetit apo ai vetë kishte qenë dënuar për motive politike, atëherë ai konsiderohej si i dyshimtë dhe për t'u mbajtur nën vëzhgim. Mundësia për t'u zhvilluar profesionalisht ishte tejet e kufizuar, shumica e miqve dhe të njohurve mbanin distancë dhe mundësia për rehabilitim ishte shumë e vogël. Individi kishte tashmë një njollë në biografi, e cila e ndiqte atë gjatë gjithë jetës. Shumë e ngjashme me praktikën amerikane të abuzuesve seksualë të dënuar, të cilët duhet t’i njoftojnë komshinjtë e tyre për faktin që janë dënuar dhe që mund të gjenden nëpërmjet databazave në internet.

Sot njerëzit mund të gërmojnë të shkuarën e kujtdo dhe ta nxjerrin atë në publik për t'u gjykuar nga kushdo. Ose, dikush mund të bëjë një postim që ngjall kundërshti në media sociale dhe, nëse një numër i konsiderueshëm njerëzish përgjigjen negativisht, atëherë ata mund ta zhbëjnë figurën publike një herë e mirë, madje ta shpien edhe në burg. Tani personi ka një “njollë” në biografi dhe ajo “njollë” do ta ndjekë atë gjatë gjithë jetës. S’ka nevojë as për sigurim shteti, as për organizatë partie, as për spiunë. Nëse je një njeri i famshëm, marrëveshjet e biznesit do të anullohen, kontratat dë të mbyllen dhe miqtë do të të mohojnë. Nëse administratat e diktaturës së atëhershme do të shihnin suksesin e këtyre praktikave sot, ato do të të mbeteshin me gojë hapur. Me gojë hapur.

Pra, “Cancel culture” dhe çdo lëvizje tjetër që kemi parë deri tani si lufta e gjinive, Occupy New York (Pushto Nju Jorkun), Antifa, “Black Lives Matter” (jetët e të zinjve janë të rëndësishme), lufta kundër një përqindëshit, protestat e studentëve në Amerikë, protestat e pensioneve në Francë, protestat e hixhabit në Iran, pranverat arabe, etj, janë pjesë e revolucionit shoqëror që ka filluar këtu e 500 vjet përpara e që vazhdon edhe sot e kësaj dite. Në thelb të të gjithë këtyre lëvizjeve qëndron koncepti i majtë i luftës së klasave. Një grup i madh njerëzish, të cilët ndihen të shtypur nga një minoritet që ka pushtetin, ngrihen në luftë kundër tyre për t’ua hequr nga dora të drejtën për të marrë vendime në emër të të gjithëve. Ky fenomen mund të shprehet në forma nga më të thjeshtat, si p.sh., që nga e drejta për mos të të rënë në qafë policia (për të zinjtë në Amerikë) apo e drejta për të mos mbajtur hixhab, deri tek format më të ndërlikuara, siç janë të drejtat e punës dhe shpërndarja e pasurisë së një përqindëshit të miliarderëve nëpërmjet taksave dhe shërbimeve publike.

Kapitalizmi kundër komunizmit

Sot ekziston gjerësisht mendimi se kapitalizmi triumfoi mbi komunizmin dhe se komunizmi i përket të shkuarës. Por kjo s’është aspak e vërtetë. Përkundrazi, parimet e komunizmit vazhdojnë të frymëzojnë sot brezat e rinj me po të njëjtin intensitet si më parë dhe të gjitha lëvizjet e protestat popullore janë pjesë e revolucionit shoqëror, një revolucion permanent (i përhershëm). 

Edhe kapitalizmi që kemi sot, nuk është ai kapitalizmi primitiv i shekullit të XIX-të, ku njerëzit punonin 18 orë në ditë dhe nuk gëzonin asnjë të drejtë si punëtorë, por një kapitalizëm i tipit social-demokrat, i mbajtur nën kontroll të rreptë nga shtetit nëpërmjet rregullave, ligjeve e praktikave me frymë socialiste. Çdo gjë pozitive që ka shoqëria moderne kapitaliste sot është rezultat i presionit politik që ka ardhur nga ideologjia komuniste. Të drejtat e njeriut, të punëtorëve, të grave, të fëmijëve, të drejtat gjinore, raciale, seksuale e LGBTQ+, arsimit, strehimit e shëndetësisë publike, sigurimet shoqërore, puna tetë orarshe, pushimet e paguara, fundjavat dhe festat pushim, sindikatat, llogaridhënia publike e korporatave dhe institucioneve të shtetit, etj. Këto janë të gjitha produkte të luftës së klasave dhe revolucionit shoqëror.

Një mendim tjetër tejet i gabuar është që komunizmi mbyt iniciativën dhe krijimtarinë duke sjellë kështu varfëri. Edhe kjo nuk është e vërtetë. Janë regjimet totalitare ato që mbysin iniciativën dhe krijimtarinë sepse, për arsyet e përmendura më sipër, duan që të mbajnë çdo gjë nën kontroll. P.sh. në Shqipëri, regjimi u përpoq ta mbante shoqërinë nën kontrollin absolut të një aparati të vogël administrativ nëpërmjet ekonomisë së centralizuar. Në këtë mënyrë lidershipi përpiqej që çdo gjë ta planifikonte dhe ta organizonte në mënyrë të tillë që, në parim, frytet e punës kolektive të shpërndaheshin në mënyrë të barabartë tek të gjithë, pa u shfrytëzuar askush. Dhe në fakt, në diktaturat komuniste (Bashkimi Sovjetik, Kina, Shqipëria, etj.) nuk kishte shfrytëzim të njeriut nga njeriu, edhe pse njerëzit ishin të detyruar të punonin, pasi askush nuk përfitonte gjë më shumë se të tjerët, përveç, ndoshta, vetë regjimit. 

Por kolektivizimi dhe centralizimi i një shoqërie të tërë krijon një ngërç thelbësor - prishjen e dinamikave natyrale të marrëdhënieve njerëzore. Është pikërisht akumulimi i eksperiencave të fituara nga marrëdhëniet e përditshme e krejt njerëzore që evidenton problematikat madhore dhe nevojën e përgjithshme të shoqërisë për përmirësim. Kur njeriu haset me praktika e rezultate të pakënaqshme në jetë, ai ndërgjegjësohet dhe menjëherë fillon të mendojë se si t'i japë zgjidhje problemit. Kur shumë njerëz hasen të gjithë njëkohësisht me të njëjtat sfida e me të njëjtat probleme, atëherë zgjidhja e tyre merr prioritet dhe kthehet në aspiratë shoqërore. Pra, pa këtë lloj kontradikte mes asaj çka është dhe çfarë duhet të jetë ose e thënë ndryshe, mes binomit problem-zgjidhje, nuk mund të ketë as zhvillim dhe as inovacion.

Në fillim shtetet "komuniste” si Shqipëria, etj, kaluan nëpërmjet një vargu përmirësimesh të shpejta sepse shoqëria kishte pasur mjaftueshëm kohë që të evidentonte dhe të përkufizonte qartë problematikat me prioritet shoqëror si: varfëria e tejskajshme, prapambetja e thellë ekonomike e shoqërore, mungesa e shëndetësisë, arsimit, strehimit, sfidat e prodhimit të bukës, etj. Të gjithë ishin dakord që këto probleme kishin prioritet dhe duheshin zgjidhur një orë e më parë.

Mirëpo pastaj, me tu kapërcyer këto sfida dhe me të arritur një nivel të caktuar zhvillimi, shtetet komuniste kaluan të gjitha në një stanjacion të përgjithshëm socio-ekonomik sepse shoqëria filloi të funksiononte në bazë të planeve centralizuese të paracaktuara, të cilat kërkonin që njerëzit të mbyllnin gojën dhe të ndiqnin planin. Kjo metodologji, edhe pse garantoi një lloj stabiliteti ekonomik, nuk i la kohë dhe hapësirë të mjaftueshme shoqërisë që të evidentonte ato problematikat e vogla që shfaqen si rezultat i dinamikave natyrale të marrëdhënieve njerëzore dhe të projektonte nevojën për përmirësim në të ardhmen. Përkundrazi, problematika më e madhe e gjithë shoqërisë u bë ngurtësia e vetë regjimit dhe shtagësia (inflexibility) e sistemit që kish ndërtuar, përmbysja e të cilit u kthye në prioritet shoqëror. Kështu, regjimet komuniste, që kishin ardhur në pushtet për të zgjidhur hallet u bënë vetë halli më i madh.

E thënë me pak fjalë, shoqëria njerëzore nuk do as stanjacion, as inovacion të vazhdueshëm, por stabilitet politiko-ekonomik dhe përmirësime të vogla. Këto përmirësime të shkallë-shkallshme mund të arrihen vetëm në sajë të problematikave të evidentuara si rezultat i dinamikave natyrale shoqërore dhe zgjidhjes së tyre hap pas hapi.

Megjithatë, kjo nuk do të thotë as që kapitalizmi dhe tregu i lirë nxisin krijimtarinë dhe inovacionin. Përkundrazi, nëse sipërmarrjet kapitaliste do të liheshin të lira të vepronin sipas dinamikave natyrale shoqërore, atëherë shumë shpejt tregu do të monopolizohej dhe prodhimi do të përqendrohej në duart e një ose disa korporatave duke bërë që ata të diktonin kushtet e tregut sipas interesave të tyre. Nuk ka gjë më të mirë për një monopol tregtar sesa një treg i stabilizuar, i cili nuk ndryshon asnjëherë, që nuk ka nevojë për përmirësime e inovacione dhe që i mban gjithnjë çmimet e larta. Kapitalizmi i pa kontrolluar ka si qëllim kryesor dominimin absolut nëpërmjet mbytjes së konkurrencës e për pasojë të krijimtarisë dhe inovacionit. Për këtë mund të marrim shembullin e kompanisë Luxxotica që prodhon syze apo atë të diamantëve DeBeers. Këto kompani i kanë monopolizuar tregjet përkatëse dhe i mbajnë çmimet e produkteve të tyre të larta edhe pse kostot e prodhimit janë të ulëta.

Jo vetëm kaq, por kapitalizmi i sotshëm nuk është rezultat i tregtisë së lirë dhe konkurrencës së ndershme, siç propagandohet lart e poshtë, por produkt i imperializmit global. Nuk është çudi që vendet më të suksesshme kapitaliste janë pikërisht vendet që kanë praktikuar dhe vazhdojnë praktikojnë imperializmin ose kanë qenë të lidhura me të. Është imperializmi ai që garanton kontrollin absolut mbi burimet natyrore, lëndën e parë dhe çmimet duke siguruar fitime të mëdha, të cilat pastaj kur investohen brenda vendit, krijojnë mundësi për lulëzimin e biznesit vendas, duke dhënë kështu idenë e rreme sikur mirëqenia është rezultat i tregut të lirë. Që tregu i lirë të lulëzojë në disa vende, duhet që të vidhen burimet natyrore dhe të shfrytëzohen punëtorët e disa vendeve të tjera.

Faza e tretë - social demokracia

Komunizmi nuk është mposhtur. Përkundrazi, po shkon si sahat. Thjeshtë njerëzimi ka kaluar në fazën e tretë të revolucionit - social-demokracinë. Ideja se kapitalizmi ka triumfuar mbi komunizmin, apo që komunizmi “nuk funksionoi” është një mendim naiv që vjen nga një kuptim tejet i ngushtë i historisë së njerëzimit dhe natyrës njerëzore. Të thuash që komunzimi dështoi, është njësoj si të shohësh një vezë dhe të habitesh pse nuk fluturon. Kapitalizmi modern (social demokracia) nuk është një sistem triumfator. Ai është një sistem tranzitor që shërben si ndalesë nga njëra fazë e komunizmit tek tjera. Nëse komunizmi është i gjithë lumi, kapitalizmi është vetëm një zonë me me shkëmbinj e ujë të rrëmbyer. 

Komunizmi nuk është sistem, por një pashmangshmëri e fatit që askush nuk e parashikon dot, pasi ne jemi në të tashmen, ndërsa komunizmi i përket së ardhmes. Njerëzit bëhen skllevër të ligjëratave të shkuara dhe ideve fikse. Ata shpenzojnë shumë kohë duke diskutuar plane, projeksione e parashikime (Marksi ka thënë kështu, Lenin ka thënë ashtu), apo rezultate dhe pasoja (Stalini ka bërë këtë, Mao ka bërë atë), pa marrë asnjëherë parasysh që të gjithë këta njerëz ishin skllevër të kohërave dhe realiteteve në të cilat jetuan dhe vepruan, dhe botëkuptimi i tyre filloi e mbaroi me kohën kur kanë jetuar. Por ne jetojmë në kohët moderne dhe duhet t’i shohim gjërat me sytë e të sotshmes, në perspektivë e me mendje të hapur. Të gjykosh mbi komunizmin në retrospektivë duke u bazuar vetëm tek ligjërata e para 150 vjetëve e Marksit apo e ajo e para 100 vjetëve e Leninit, është njësoj si të gjykosh mbi psikoanalizën duke u bazuar vetëm tek eksperienca e Frojdit apo të gjykosh teknologjinë e makinave duke u bazuar tek njohuritë e Rudolf Dizelit (Rudolf Diesel), pa marrë parasysh punën dhe kontributin e madh të individëve e rrymave të mëvonshme dhe pa nxjerrë mësime nga ngjarjet, zhvillimet dhe transformimet shoqërore këto dy shekujt e fundit. 

Revolucioni vazhdon

Ne sot jetojmë në fazën e tretë, por askush nuk e parashikon dot se si do të zhvillohet shoqëria dhe ç’pamje do të ketë faza e katërt. Sa më shumë avancon shoqëria, aq më e lehtë bëhet jetesa, aq më shumë i afrohemi komunizmit. Lufta kryesore e brezave të rinj vazhdon të mbetet lufta e klasave dhe zhvendosja e pushtetit nga pakica drejt shumicës me qëllim vendosjen e barazisë shoqërore dhe zhdukjen e shfrytëzimit. Vetë fakti që e gjithë bota shikon me shpresë drejt përmirësimit të shoqërisë me theksin tek kujdesi për shtresat në nevojë dhe që ekzistojnë programe të mbështetura ndërkombëtarisht për luftën kundër varfërisë është prova më e qartë e influencës globale të ideologjisë komuniste dhe sukseseve të revolucionit shoqëror. 

Megjithatë, një gjë është e qartë, një shoqëri e vërtetë komuniste nuk do të qe e mundur pa zhvillimet teknologjike, veçanërisht inteligjencën artificiale, e cila do të hiqte barrën më të rëndë të menaxhimit logjistik të jetës moderne. Shembulli më i fundit i kontributit të teknologjisë në zhvillimin e revolucionit shoqëror është refuzimi masiv i rinisë për t’u kthyer në zyra dhe kërkesa për të punuar nga ambientet e shtëpisë për të gjitha profesionet ku dominon teknologjia, një betejë që duket se kapitalizmi e ka humbur. Madje, në fushën e teknologjisë dixhitale ka më shumë se 15 vjet që janë vërejtur shumë fenomene që i kanë rrënjët tek ideologjia komuniste, si p.sh. dhënia e shpërndarja e programeve (software) dhe informacionit falas. Janë me dhjetëra mijëra njerëz në të gjithë botën që punojnë tërësisht në mënyrë vullnetare për tu ofruar njerëzve kudo në botë mjete dixhitale pune, informacion dhe ndihmë të vyer teknike nëpërmjet forumeve, blogjeve, videove etj, krejt pa pagesë. Këta njerëz nuk kanë asnjë detyrim ndaj askujt por punojnë për të mirën e njerëzimit me dëshirën e tyre. Numri i të rinjve e të rejave që kanë përfituar nga kjo njohuri e dije e dhënë në mënyrë vullnetare është pallogaritshme, si për nga numrat ashtu edhe për nga kontributi për ngritjen e nivelit të shoqërisë në të katër anët e globit. Kjo është prova më e qartë e natyrës bashkëpunuese të njeriut dhe ndikimit të revolucionit mbi mentalitetin e brezave të rinj.

Të gjitha këto tregojnë se revolucioni vazhdon dhe është i përhershëm.